Het was woensdagmiddag, een warme lentezon scheen op de stad. Wachtend aan de overkant van de straat bij een grasveldje, met toegeknepen ogen, versteen ik als een trol in het eerste zonlicht.
Ik interview Nance (die/hun/hij/hem) over hun bibliotheek Project Madrigal. Als (queer) uitleendienst in Antwerpen, met een missie om een ontmoetingsplaats met literatuur te verweven, koestert Project Madrigal boeken als tijdloze artefacten die ons verbinden met de stemmen van voorheen. Net zoals trollen hun vorm veranderen onder de zon, ondergaan verhalen een metamorfose wanneer ze opnieuw worden gelezen in het licht van moderne inzichten.
“Fictie uit vroegere tijden moet geplaatst worden binnen de historische context waarin ze tot stand kwam. Vaak deel ik met anderen: ‘Dat is een uitstekend boek, maar het einde kun je beter overslaan.’ Om aan censuur te ontkomen en toch te kunnen publiceren, was het noodzakelijk om een negatief einde aan het verhaal te breien. Of om bijvoorbeeld een ‘mannelijke savior' te introduceren. Queer liefde was meestal bedekt of dubbelzinnig.
Nu zijn er aanzienlijk meer boeken, zeker in het Young Adult genre, die eindigen met een positieve noot. Dat was niet het geval in de jaren 60, 70 en 80. Toen ik als tiener op zoek was naar queer boeken, waren er geen speciale 'roze' secties waar deze boeken geselecteerd stonden. (lacht) Er was een boekje dat het concept van een lesbisch koppel uitlegde aan kinderen aan de hand van hamstertjes.
Dat boekje heb ik ook meegenomen en het bevindt zich nu in mijn eigen collectie.”
De historicus, in tijden van koloniale expansie, koos verhalen die de agenda van die dagen dienden. In een tijdperk waarin de maatschappij de overheersing van mannen en de ondergeschiktheid van vrouwen aanmoedigde, smeedde hij een geschiedenis die vooral de mannen in de schijnwerpers zette. “Het idee van trollen die veranderen in steen wanneer ze worden blootgesteld aan zonlicht komt vaak voor in volksverhalen en fictie, maar dit komt niet overeen met de realiteit zoals we die kennen.” Dat is wat A.I. me weet te vertellen. Misschien zijn het niet enkel trollen, maar ook verhalen die zich in het zonlicht openbaren, hun stoffige bladzijden veranderend in gesteente, twijfelend op de grens van realiteit en fantasie.
“Mijn expertise strekt zich uit over boeken geschreven door queer (POC) auteurs, boeken met een geschiedkundig karakter, zowel fictie als non-fictie en feminisme. De zoektocht naar kinderboeken was een uitdaging op zichzelf, net zoals het invullen van de blindspots in de collectie. Er was ook aanzienlijke vraag naar informatie en boeken over aseksualiteit. Mensen komen dikwijls nog aarzelend en met een gevoel van schaamte.
Intersekse is vaak het onderwerp geweest van fetisjisme. Als er al over werd geschreven, had het vaak een sciencefiction karakter, en kwalitatieve fictie was schaars. Ben je bekend met het theaterstuk 'De Geur van Bloedend Gras', geschreven en opgevoerd door Emmanuelle Verhagen en geregisseerd door Aafke Bruining? Dit markeert een positieve verandering. Ook informatieve boeken over intersekse, samen met boeken over neurodiversiteit wil ik een prominente plaats in de uitleendienst geven.”
De noodzaak om boeken van vroeger te bewaren en te herlezen weerspiegelt de wens om te begrijpen waar we vandaan komen, om te leren van degenen die voor ons kwamen. De verhalen van nu kunnen anders zijn - gevormd door een veranderende samenleving en een steeds diverser literair landschap - maar ze vinden hun wortels in de erfenis van degenen die deelden wat toen nog niet vanzelfsprekend was. Terwijl de wereld (d)evolueert, bieden deze boeken een venster, een glimp van de strijd en triomfen van degenen wiens stemmen lange tijd in de schaduw hebben gestaan.
Het verbannen van boeken blijft een actueel onderwerp. Terwijl dat vroeger vooral een wegwijzer was naar ondeugd, gaat het in de VS vooral over boeken met LGBTQIA+ onderwerpen, anti-racisme, en boeken die - bewust fout - gelabeld worden als pornografisch, om de verwijdering ervan te rechtvaardigen.
“Activisme heeft een cruciale rol, de verworven rechten waar hard voor gestreden is, kunnen altijd afgenomen worden, zoals we zien in Italië, Hongarije en Polen. Wat mij opvalt, is dat de hedendaagse problematiek vrijwel identiek is aan de zaken die mijn grootmoeder hoorde in de jaren 70 en 80. De focus van de (haat)retoriek verschuift naar verschillende groepen en onderwerpen, maar de bewoording blijft onveranderd. Tegenwoordig ligt de nadruk sterk op trans personen en niet-binaire personen. Deze tegenstemmen krijgen zelfs een podium in invloedrijke instituten, zoals de recente lezing over ‘transgenderisme’ aan de Universiteit van Antwerpen. Dit baart me zorgen, omdat ouders die vragen hebben over hun kinderen die mogelijk met deze kwesties te maken hebben, onjuiste informatie kunnen krijgen tijdens die lezing. Hierdoor gaan ze met verkeerde inzichten en handvaten naar huis, wat niet positief bijdraagt aan de ontwikkeling van hun kinderen.
Ook binnen onze eigen gemeenschap ervaren we transfobie. Als we deze problematiek niet binnen onze eigen gemeenschap kunnen aanpakken, hoe kunnen we dan verwachten dat we bredere veranderingen in de samenleving kunnen bewerkstelligen?
Stone Butch Blues brengt ons terug naar de jaren 70, een tijd doordrenkt met politie-invallen, vakbondsrellen, de Vietnamoorlog, Stonewall, detransitie, neo-pronouns (zie/hir) en meer. Feinberg illustreert hoe Jess' ervaringen met aanranding en trauma hun relaties beïnvloeden. Het boek is geschreven om een probleem bloot te leggen, om bewustwording te stimuleren. Het gaf aan waarom het zo belangrijk was om de Stonewall ‘uprising’ te doen. Het draait om het gegeven dat iemand zei: ‘nu is het genoeg geweest’. Dat zorgde voor een domino-effect en leidde uiteindelijk tot het verwerven van homorechten. Deze zaken mogen we niet vergeten. Zodat we, wanneer de tijd komt, terug kunnen grijpen, maar ook onze blik kunnen verruimen, zonder de blindspots van toen.”
“Het idee dat je iets bouwt dat niet gecommercialiseerd moet worden, lijkt wel uitgestorven”
- Olivia Laing
“Project Madrigal steunt niet op subsidies, maar werkt volledig met wat mensen ons schenken. Naast m’n eigen collectie krijgen we soms boeken en organiseren we af en toe fondsenwervingsacties, en verkopen vegan maaltijden om geld op te halen.
De website wordt ontwikkeld door vrijwilligers die zichzelf hebben aangeboden. Ze bouwen de website vanaf nul, zonder kosten aan te rekenen. Ik bewonder hun inzet, anders had ik dit nooit financieel kunnen realiseren. Ik wou ook dat de code open source zou zijn, hoewel dit de zaken enigszins gecompliceerder maakt. Mijn doel is om andere grassroots organisaties in staat te stellen deze te gebruiken om hun eigen collecties op te zetten.
Ik werkte samen met Johanna M Pas (zhij) bij ‘Kartonnen Dozen’. Vrijwel meteen daarop kwam de lockdown. Johanna zat vast in Portugal, bestellingen stroomden binnen, ik was omringd door duizenden boeken en ik had zo weinig ervaring met de boekenwinkel, dat was intens. Ik stond letterlijk in de boekwinkel met FaceTime, vragend: ‘Ik kan dat boek nergens vinden, waar moet ik het zoeken?’ Johanna nam me digitaal mee door de winkel, ‘Misschien ligt het daar, oh nee, toch niet, probeer eens daar.’ In de tijd dat ik daar werkte, heb ik enorm veel geleerd.
M’n visie voor het project is sterk gevormd door Johanna, voor zhij was dat onder andere Kartonnen Dozen en een safe space en voor mij de bibliotheek. M’n ideaalbeeld omvat een soort archief, vergelijkbaar met het ‘Fonds Suzan Daniel’, het Belgische LGBT+-archief- en documentatiecentrum. Ik streef ook naar een ontmoetingsruimte met volledige toegankelijkheid, een plek waar de gemeenschap zich op haar gemak voelt. Dat zal de Peperfabriek worden in september. Het is mijn wens dat dit project niet slechts iets is dat ik van begin tot einde vormgeef, maar eerder iets dat gezamenlijk kan worden opgebouwd, waarbij iedereen een rol kan spelen. De community mag de leiding nemen. Kruisbestuivingen zorgen ook voor educatie. En die boeken, die kunnen daar een rode draad in zijn.”
Instagram Project Madrigal: @projectmadrigal
Website: https://www.projectmadrigal.be/
Instagram Nance van Kasteren: @dragonflyke
Tekst: Biem D'hondt
Foto's: Marijn Achten
Commenti