We dobberen in de Noordzee. Drijvend op de rug, armen wijd gespreid, boven ons een stralend blauwe lucht, doorspekt met wolken. Het zoute water draagt ons, terwijl onze lichamen zich overgeven aan de stroming.
‘Zou dat zeewier zijn?’
‘Ik denk het.’
‘Zullen we misschien toch even het interview doen?’
Ik praat met Fleur — schrijver, kunstenaar en onvermoeibare mensenrechtenactivist.
‘We zouden dankbaar moeten zijn voor wat we al bereikt hebben.’ Daarmee wordt ons stilletjes verteld dat we onze mond moeten houden en moeten stoppen met vechten voor meer. Want gelijkheid tussen mannen en vrouwen bestaat toch al? Bijna.
Zolang macht en mannelijkheid gepaard gaan, is er geen natuurlijke plek voor vrouwen binnen de macht. Sluit je ogen en stel je een succesvolle politicus voor. Een professor. Wie zie je? Wat zie je? Jouw perceptie van macht. Iedereens perceptie van macht.
“We have to be more reflective about what power is, what it is for, and how it is measured. To put it another way, if women are not perceived to be fully within the structures of power, surely it is power that we need to redefine rather than women?”
- Mary Beard
De geschiedenis van het feminisme kent verschillende golven, elk met hun eigen verdiensten en tekortkomingen. ‘Dit houdt me de laatste tijd erg bezig,’ vertelt Fleur. ‘We hebben door de tijd heen verschillende vormen van feminisme gekend. De eerste feministen waren niet inclusief voor mensen van kleur. Dat wordt hen nu terecht aangerekend. Door hun strijd zijn we wel kunnen groeien, stap voor stap.’
‘Het probleem met het huidige feministische discours,’ legt ze uit, ‘zijn onze conceptualiseringen van macht. We streven naar gelijkheid tussen mannen en vrouwen, wat betekent dat vrouwen evenveel macht moeten hebben als mannen. Maar we begaan de fout door de mannelijke vorm van macht te kopiëren. Neem Angela Merkel — mensen zeiden altijd trots dat ze 'one of the guys' was. Maar moeten we dat willen? Moeten we streven naar een systeem waarin vrouwen alleen succesvol kunnen zijn als ze zich aanpassen aan mannelijke machtsnormen? Ik denk dat het tijd is voor een nieuwe golf van feminisme waarin we onze definitie van macht herbekijken. Anders moeten we werken met een vorm van macht die niet van ons is, die niet strookt met wie we zijn en wat we kunnen bereiken.’
Fleurs kijk op macht en leiderschap leest als een blauwdruk voor een feministische revolutie die we al decennia beloofd zijn, maar nooit écht kregen. Het klinkt als een echo van Simone de Beauvoir, die al in de jaren '40 de vinger op de wonde legde: vrouwen worden niet als gelijkwaardig gezien, maar als de eeuwige ‘Ander' — slechts bestaand in relatie tot de man, waarbij 'man' vaak synoniem staat voor ‘mens’.
Hier zijn we, anno 2024, nog altijd vastgeroest in hetzelfde keurslijf: vrouwen kunnen pas écht meedoen als ze een soort culturele drag act opvoeren. ‘Meer vrouwen aan de top’ lijkt eerder een mondaine slogan dan een teken dat er werkelijk iets fundamenteel veranderd is. Dit is de paradox: we eisen meer vrouwen aan tafel, maar die tafel is door mannen ontworpen — van het rooien van de bomen tot het zagen van de balken en het slaan van de nagels. Wat als het niet gaat om nog een stoel erbij te schuiven aan diezelfde tafel, maar om een compleet nieuw meubelstuk te ontwerpen?
‘Als je vraagt wat onze definitie van macht zou moeten zijn, denk ik letterlijk aan sisterhood, aan communities,’ zei Fleur eerder in ons gesprek. ‘Is het ook niet tijd dat het burgemeesterschap een collectief wordt, in plaats van één persoon die de hele structuur bepaalt? Naast die man moet een vrouw staan, moet iemand van kleur staan, moet een arbeider staan. Het gaat erom hoe we een stad inclusief maken voor iedereen, niet alleen voor sommigen. Voor mij is dat de nieuwe golf van feminisme die moet komen: vrouwen die elkaar echt ondersteunen en meenemen.’
Dat alternatief dat Fleur voorstelt — macht gebaseerd op community en wederzijdse steun — vindt zijn theoretische wortels in het onderscheid tussen 'power-over' en 'power-to'. Dit conceptuele raamwerk, voor het eerst gearticuleerd door Mary Parker Follett en later uitgewerkt door Hannah Arendt, biedt een fundamenteel andere kijk op wat macht kan zijn. ‘Power-over’ is de harde machtsvorm die we kennen: boven iemand staan, overwicht hebben, en controleren. Een machtsspel als synoniem voor mannelijkheid.
Maar stel dat we die macht nu eens ontleden? Als het geen pronkerige staf meer is, maar iets dat iedereen kan hanteren, dan krijgen we een ‘power-to’: het vermogen om anderen op te tillen, samen te groeien. Macht moet losgekoppeld worden van publiek prestige, charisma en celebrity, van iets dat je kunt bezitten en over anderen kunt uitoefenen.
Deze smalle definitie van macht creëert een ‘glazen plafond’ waar vrouwen, als collectief, moeilijk doorheen kunnen breken. Maar als je macht herdefinieert van bezit naar vermogen, als iets dat kan groeien, empowerment door samenwerking, dan erken je de diverse manieren waarop vrouwen al macht uitoefenen, zelfs buiten de traditionele machtsstructuren. Geen glazen plafond om door te breken, maar een lift die iedereen mee naar boven neemt.
Fleur leeft die visie al: 'Als er voor mij een deur opengaat, neem ik vijf vrouwen mee. Die vijf vrouwen kunnen dan weer vijf andere vrouwen meetrekken. Zo wordt de cirkel steeds groter.’ Het gaat verder dan alleen gender: ‘Als queer persoon probeer ik bewust queer-owned businesses te ondersteunen. Als je toch geld uitgeeft, als je dan toch die tattoo laat zetten, dan liever bij queer female-owned businesses.’
Zorgen en verzorgd worden — typisch 'vrouwelijk' werk en dus ondergewaardeerd — biedt misschien wel het meest menselijke model voor echte macht. Wat als zorg niet het onderspit delft, maar juist de blauwdruk vormt voor een nieuwe vorm van macht? Macht als steunpilaar. Virginia Held’s concept van transformatieve groei ontstaat wanneer je macht inzet om anderen te helpen groeien in plaats van ze te beperken of te controleren. Een macht die floreert in wederkerigheid, sterker nog, die in kracht toeneemt naarmate meer mensen kunnen delen in het succes.
Fleur kijkt optimistisch naar de huidige tijdsgeest. ‘We zitten in een extreme overgangsfase waarin veel aan het veranderen is. Onze taal verandert, net als onze kijk op inclusie. En ja, die relatief snelle verandering zorgt ook voor veel tegenwind. Mensen zeggen: 'Ik moet ineens 'hun' zeggen, wat is dat allemaal?' Maar het is geen rocket science, je kunt dat ook wel leren. Taal verandert constant - we spreken ook niet meer zoals vijftig jaar geleden."
Ze ziet een duidelijke link met economische onzekerheid. ‘Als de economie goed draait, delen mensen makkelijk. Nu alles wankel is, houdt iedereen vast aan wat ze bang zijn te verliezen. En dan grijpen we altijd terug naar dezelfde zondebokken: vrouwen, queer personen, mensen van kleur - altijd dezelfde groepen, maar dan in omgekeerde volgorde.’
Toch blijft ze hoopvol: ‘We leven in een boeiende tijd. Ik denk dat we een tipping point naderen waarop mensen gaan denken: ‘Ah, nu snap ik het.’’ Die hoop put ze uit haar ervaringen als educator: ‘Als ik lezingen geef, komen er steeds vaker mannen naar me toe met ‘Ik wist helemaal niet dat vrouwen daar tegenaan lopen. Ik ga daar echt op letten.’ Dan zeg ik: ‘Fijn, maar wil je dat ook tegen je vrienden zeggen?’ Want daar gaat het om: het doorgeven van inzicht.’
Het belang van progressieve bewegingen blijft ze benadrukken, zelfs - of juist - in tijden van toenemende polarisatie. ‘Zonder 'woke' hadden vrouwen nog steeds geen stemrecht, mochten we geen bankrekening openen zonder toestemming van onze echtgenoot, en konden we niet erven. Dát hebben progressieve bewegingen bereikt.’
Op 15 maart presenteren Fleur Pierets en Kirsten van Teijn: A Queer Night in Arenberg, Antwerpen. Fleur stelt er haar 'State of the Queers voor', Kirsten speelt 'Jaloezie is een bitch' en Cavalier Queer opent er een tentoonstelling. Van harte welkom!
Fleur Pierets
Tekst: Biem D'hondt
Foto: Marijn Achten